Artikel Barneveldse Krant n.a.v. afscheid Jan Willem van den Born

Na 22 jaar afscheid van de gemeenteraad: ‘Eerste verkiezingszege was ‘t mooist, een droom’

Hij hield van het debat. Kreeg een enkele keer ongenadig harde politieke klappen, maar schuwde de aanval zelf ook bepaald niet. Hij boekte verkiezingssuccessen, aan de zijde van zijn trouwe politieke partner Mijntje Pluimers. Jan Willem van den Born (57) maakte zo’n beetje alles wel mee in de Barneveldse politiek. Afgelopen woensdag stopte het langstzittende Barneveldse raadslid, na 22 jaar.

Op korte termijn een afspraak maken met Van den Born valt niet altijd mee. Als hij niet op zakenreis in het buitenland is - de geboren Terschuurder is commercieel directeur bij een cd-fabriek in Breda - dan kijkt hij op zijn geliefde Texel vogels met een goede vriend, doet hij een boodschap met zijn moeder op de Albert Cuyp Markt in Amsterdam of is hij actief voor zijn ‘kindje’, politieke partij Lokaal Belang. ,,Dat blijf ik ook gewoon doen hoor! Binnenkort sta ik weer op de markt te flyeren. Ze zijn nog niet van me af.”

HANS WIEGEL Zoals hij afgelopen woensdag halverwege een raadstermijn van vier jaar stopte met zijn raadswerk, zo stapte hij in 1989 halverwege een termijn in namens de VVD. Als groot bewonderaar van het landelijke partijkopstuk Hans Wiegel was dat voor Van den Born een logische stap. ,,Wiegel was en is voor mij een grote bron van inspiratie. Zijn nuchterheid, eerlijkheid en zelfspot spraken mij enorm aan.”

Al zeer jong raakte Van den Born politiek geëngageerd. Die interesse ontstond mede door bezoeken aan een Duitse vriend, die aan de grens met de DDR woonde. ,,Daar maakte ik kennis met het communisme en in Oost-Berlijn zag ik de muur. Mijn weerzin tegen regimes waar mensen niet vrij kunnen zijn, is daar ontstaan en motiveerde mij om de politiek in te gaan.”

SMAAK TE PAKKEN Voor de verkiezingen van drie jaar eerder stond de jonge Jan Willem verre van hoog op de VVD-lijst. ,,26ste ofzo”, schat hij in. ,,Toen werd de nummer vijf ziek en die nam afscheid. Niemand tussen nummer zes en nummer 26 wilde de raad in. Maar ik wel, ik was net 22, enthousiast en wilde de wereld een stukje beter maken. Ik had al snel de smaak te pakken.”

Van den Born voelde zich al snel thuis in de Barneveldse raadszaal. ,,Ik voelde toen voor het eerst, wat ik nu nog steeds voel als ik die zaal binnenstap: hier gebeurt het. Hier moet ik wezen. Al was het een volslagen andere tijd dan nu.” Dat had dan voornamelijk te maken met de manier waarop de gemeentebesturen destijds in Nederland nog waren ingericht. ,,Het was het niet-duale tijdperk. Na afloop van de vergaderingen rookten de fractievoorzitters en wethouders sigaren bij de burgemeester op de kamer en dronken ze een glas korenwijn. Zij regelden eigenlijk alles samen, als ‘gewoon’ raadslid was je invloed in mijn ogen minimaal. Gelukkig veranderde dat later en nu kun je als raadslid echt het verschil maken.”

ZURE AVOND Ondanks zijn enthousiasme, stelde Van den Born zich voor de verkiezingen in 1990 niet herkiesbaar. Hij wilde aan zijn maatschappelijke carrière werken. In 2002 keerde hij terug in de fractie, nadat hij achter de schermen enkele jaren actief was geweest als fractievolger. ,,In 1998 was ik aanvankelijk gekozen, maar kreeg partijgenoot Adriaan Guldie meer voorkeurstemmen. Dat was een heel zure avond voor mij.” 

In 2002, inmiddels verhuisd van Terschuur naar Barneveld, was het dus wel raak voor Van den Born en keerde hij terug in de raad. Met genoegen kijkt hij terug op de ‘jaren nul’. ,,Een interessante tijd”, herinnert hij zich. ,,De eerste echte groeistappen werden in die periode gezet. Toen ik begon had Barneveld 40.000 inwoners. We groeiden als kool: Harselaar, Voorthuizen, noem maar op. Tegelijk hoorde je toen al de discussie, die je nu ook weer hoort: dat je moet oppassen dat Barneveld geen onderdeel wordt van de Randstad. Maar wel mooi dat ik heb mogen bijdragen aan die beginstappen.”

PIT EN AMBITIE Vlak voor het einde van het decennium, ontmoette Van den Born een vrouw die sindsdien niet meer week van zijn politieke zijde: de huidige wethouder Mijntje Pluimers. ,,Ik vergeet het nooit meer. Het was bij een ledenvergadering van de VVD. Ze was net lid geworden van de VVD. Bij die vergadering voelde ik, en met mij velen: deze dame heeft pit en ambitie, een blijvertje voor de politiek. We hadden gelijk een klik. Daar ontstond een heel bijzondere vriendschap, samen met VVD-fractiegenoot Paul Vos.”

De fractie was hecht. De liberalen leverden een wethouder in de persoon van Gerard van den Hengel en op politiek vlak was het een relatief rustige periode tussen 2010 en 2015. ,,Er gebeurde weleens wat, bijvoorbeeld rond Columbiz Park (het megalomane kantorenproject op Harselaar dat er uiteindelijk niet kwam, maar de gemeente wel vele miljoenen euro’s kostte, red.). Maar dat was het wel zo’n beetje.” Achter de schermen liep het binnen de partij echter een stuk stroever. ,,Vanuit Den Haag was besloten dat onze Barneveldse VVD-afdeling zou opgaan in een grotere regio. Dat zou betekenen dat mensen uit Ede deels zouden bepalen wat hier zou gebeuren. Dat zag ik absoluut niet zitten.” Daarbij speelde mee dat er sprake was van integriteitsproblemen binnen de VVD. ,,Mijntje heeft geprobeerd dat fenomeen van binnenuit de partij te bestrijden. Maar tot veranderingen leidde dat allemaal niet. De partij verliet mij, in feite. Ik had er geen zin meer in.”

NIEUWE PARTIJ Tijdens een diner in de zomer van 2015 in een Italiaans restaurant in Baarn was Van den Born van plan om fractiegenoot Pluimers persoonlijk te vertellen dat hij wilde stoppen met zijn raadswerk. Het gesprek kreeg echter een totaal andere wending. ,,Mijntje zei toen: we kunnen toch ook samen een nieuwe partij beginnen? Ik aarzelde eigenlijk geen moment en zei direct: ‘Gaan we doen!’”

Het fundament voor Lokaal Belang was gelegd. Maar dat zorgde binnen de lokale VVD ook voor een complexe situatie. Er was nog een jaar te gaan binnen de raadstermijn; de partij leverde een wethouder, terwijl VVD-fractieleden Van den Born en Pluimers hadden aangekondigd ná de verkiezingen voor LB aan de slag te gaan. ,,We zeiden toen: we blijven VVD-raadslid en houden ons aan de partijlijn tot aan de verkiezingen. Ons besluit zorgde wel voor interne spanningen. Dat was ook logisch. Uiteindelijk zaten we de termijn gewoon uit en zijn we in 2018 gestart met LB.” Samen kwamen ze overeen dat Pluimers de nieuwe partij zou gaan leiden.

WEERSTAND Van een relatief rustige politieke periode belandden Van den Born en Pluimers met hun nieuwe partij in het oog van een politieke orkaan die Barneveld niet eerder gezien had. Die begon eigenlijk al tijdens de campagne. Waar de verhoudingen met de andere partijen als lid van de VVD nog goed waren, veranderden die tijdens die campagne radicaal. ,,Collega-politici keken ons ineens met de nek aan”, herinnert Van den Born zich. ,,We snapten er niets van. Het was verschrikkelijk. Er is in die tijd héél veel gebeurd. Ik wil het woord ‘haat’ niet gebruiken, maar we voelden zóveel weerstand dat het soms eng was. Kijk, Mijntje is een heel goed debater en een flitsende vertoning. Wij boezemden angst in: we waren nieuw, maar wisten tegelijk precies hoe de hazen in de raad liepen. Dat uitte zich in ongekende aanvallen in onze richting.” Van den Born is wel zo zelfbewust om aan te geven dat LB de confrontatie met de anderen ook vaak zelf opzocht. ,,Natuurlijk; het leverde ook aandacht op. Maar het is ons steeds om de inhoud gegaan.”

Een hectische campagne leidde tot een klinkende verkiezingszege voor LB. Niet eerder kwam een nieuwe partij met vier zetels de Barneveldse raad in. In zetelaantal waren de verkiezingen in 2022 nog succesvoller. ,,Maar de eerste keer was ‘t mooist, een droom. We hadden gehoopt op één, misschien twee zetels. Ook bij de andere partijen leidde het tot totale verbijstering. Vrijwel niemand feliciteerde ons. De verkiezingsbijeenkomst in het Schaffelaartheater viel gewoon dood toen de uitslag bekend werd. Het podium werd afgebroken, iedereen droop af en wij waren met een clubje aan het feestvieren.”

ZANDCRISIS De toon was gezet voor de vier jaren die volgden. De onderlinge onvrede nam enorme proporties aan, bijvoorbeeld gedurende de beruchte zandcrisis: de bestuurlijke rel die ontstond na een uitzending van tv-programma Zembla over vermeende giftige stoffen in toegepast zand onder Barneveldse woonwijken. Tot afgrijzen van de rest van hun collega’s stelde LB zich zeer kritisch op, onder meer door het stellen van een karrenvracht aan schriftelijke vragen aan het college. Volgens tegenstanders was het Pluimers er puur om te doen om de wethouders van de andere partijen in een kwaad daglicht te stellen. ,,Mijntje kreeg het toen zeer zwaar voor de kiezen, van alle kanten. Ik was in die tijd vooral een steun en klankbord voor haar. Wij vonden gewoon dat hier echt iets niet goed was gegaan en bleven volhouden dat wat ons betreft de onderste steen boven moest komen, waar de andere partijen de boel het liefst wilden ‘downplayen’. Gelukkig kregen we in die periode ongelooflijk veel steunbetuigingen van inwoners. Dat motiveerde wel om door te gaan.”

Met de herindeling met Scherpenzeel diende zich de volgende rel rond LB aan. Dat vond als enige Barneveldse fractie dat Scherpenzeel zelfstandig kon blijven, omdat het draagvlak bij die gemeente ontbrak om samen te gaan met Barneveld. ,,We vonden het onrechtvaardig dat de provincie Gelderland die fusie doorzette, terwijl Scherpenzeel zelf niet wilde.” De situatie kwam begin 2021 tot een climax tijdens een raadsvergadering, waarin LB het voorstel deed om een verslag van een besloten Barneveldse raadsbijeenkomst openbaar te maken, waarvan eerder was afgesproken dat die geheim zou blijven.

WOEDE Bij die vergadering stond niet Pluimers maar Van den Born voor het figuurlijke vuurpeloton. ,,Ik bood haar aan om dat debat te doen. Zij had het al zo vaak heel zwaar gehad en ik voelde wel aan dat het wel eens hectisch kon worden.” En dat werd het ook. ,,Dat debat vergeet ik nooit meer. Het was coronatijd, een digitale vergadering dus. Het leek wel alsof alle woede van de jaren ervoor in dat debat aan de oppervlakte kwam.” Van alle kanten kreeg zijn partij verwijten. ,,Raadsleden ervoeren ons voorstel als een persoonlijke aanval, wat het echt niet was. Een van de fractievoorzitters noemde mij ‘niet integer’. Dat deed pijn en ik heb er nog lang last van gehad.” Uiteindelijk besloot minister Ollongren dat Scherpenzeel inderdaad zelfstandig zou blijven. ,,Voor ons wel prettig, zeker omdat zij in haar besluit precies de argumenten noemde waar Mijntje vanaf het begin op hamerde.”

Terugkijkend denkt Van den Born dat het op dat moment misschien wel goed was dat de collega-politici in die vergadering hun zegje hadden kunnen doen. ,,Het was pijnlijk, maar alle frustratie was eruit. Gek genoeg verbeterden de verhoudingen na die vergadering best wel snel. Misschien speelde wel mee dat de andere partijen - net als wij overigens - ook wel aanvoelden dat wij zouden blijven groeien. Ze wisten zich er niet goed raad mee.” Niet lang na dat debat wisselden SGP en CU van fractievoorzitter. ,,Voor ons was dat een prettige ontwikkeling. Met de aanstelling van SGP’er Jan Top en CU’er Henk Wiesenekker werden de verhoudingen met de collega’s weer beter en na afloop van de raadsvergaderingen wilde men weer met ons napraten. Het gaat nu goed; daar ben ik ontzettend blij mee. Er zijn politieke verschillen, maar het debat gaat weer waarover het hoort te gaan. Wat dat betreft vertrek ik als een tevreden mens.”

NIEUWE ZEGE Uiteindelijk leidde dit alles in maart 2022 tot een tweede verkiezingszege voor LB: zeven zetels. ,,Fantastisch, maar de eerste was mooier.” Dat Van den Born nog aan die verkiezingen zou deelnemen, was niet vanzelfsprekend. ,,Eigenlijk voelde ik wel dat mijn politieke houdbaarheidsdatum was overschreden. Aan de andere kant kon ik het niet maken om LB achter te laten met een weliswaar zeer gemotiveerde, maar ook grotendeels onervaren fractie. Toen heb ik tegen Mijntje gezegd: ik blijf aan het roer staan als jij wethouder wordt. Ze moest er wel rekening mee houden dat ik halverwege de termijn zou kunnen stoppen. En nu er zakelijk nieuwe uitdagingen op mijn pad komen, is dat moment nu gekomen.”

Van den Born blijft weliswaar actief achter de schermen voor de partij, maar verwacht - nu hij stopt - tegelijk wat meer tijd voor zichzelf over te houden. Daar kijkt hij erg naar uit. ,,Voor mijn werk reis ik veel. Dan is het ook weleens fijn als je niet direct als de wiedeweerga naar huis moet voor een commissievergadering. Ik heb een enorm fijne groep vrienden; zij zijn heel blij dat ik stop. En weet je: 22 jaar heb ik het mooie raadswerk mogen doen. Het is wel goed zo.”

Artikel uit de Barneveldse Krant 30 september 2023
https://www.barneveldsekrant.nl/lokaal/politiek/965174/na-22-jaar-afscheid-van-de-gemeenteraad-eerste-verkiezingszeg